W tym krótkim artykule chcę przedstawić międzynarodowe czasopismo naukowe Nowy Prometeusz, które wydawane jest w Warszawie od grudnia 2010 roku przez stowarzyszenie Dom Kaukaski w Polsce oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Nowy Prometeusz ukazuje się dwa razy w roku i drukuje na swoich lamach artykuły w języku polskim, angielskim i rosyjskim. „Jest czasopismem specjalistycznym, dotyczącym stosunków politycznych, kulturowych, gospodarczych i wyznaniowych na obszarze Europy Wschodniej, Azji Środkowej i basenu Morza Czarnego. Inspiracją do stworzenia czasopisma były takie tytuły jak: Prométhée, a następnie La Revue de Prométhée wychodzące w Paryżu w latach 1926 – 1940 dzięki wsparciu ówczesnych polskich rządu” (1). Warto przypomnieć, że głównymi czasopismami „prometeistów” były też Wschód-Orient (dwumiesięcznik), Biuletyn Polsko-Ukraiński oraz Problemów Europy Wschodniej.
Czym był prometeizm i kto stał u podstaw ruchu prometejskiego? Pytanie to pozostaje dotychczas w centrum badań wielu naukowców na całym świecie. „U podstaw przedwojennego prometeizmu (2) legło założenie, iż Związek Radziecki, osłabiony w wyniku odłączenia się od niego narodów nierosyjskich, nie będzie już stanowić zagrożenia dla Polski i Europy. W celu urzeczywistnienia tego założenia należało wspierać te narody w ich dążeniach do niepodległości (…) Należało również studiować wiedzę o tych narodach oraz o samej Rosji. W tym celu powstały ważne ośrodki naukowe (...)” (3).
W jednym z numerów czasopisma Nowy Prometeusz został opublikowany ciekawy artykuł słynnego varsavianisty i historyka Jarosława Zielińskiego, który opisał miejsca i ulicy dotyczące ośrodków naukowych i klubów prometejskich. Nie każdy mieszkaniec Warszawy wie, że jeden z głównych ośrodków naukowych Instytut Wschodni przy Towarzystwie Polsko-Azjatyckim (4) mieścił się przy Żurawiej 1 i Miodowej 7, a Siedziba Klubu „Prometeusz”, w którym przedstawiciele ruchu prometejskiego planowali swoją działalność, znajdował się przy Alejach Jerozolimskich 7. Placówka Ukraińskiego Instytutu Naukowego, która została założona w 1930 roku w budynku przy ulicy Służewskiej 7, prowadziła badania głównie w zakresie problematyki Ukrainy, a Redakcje jednych z najważniejszych czasopism prometeistów Biuletynu Polsko-Ukraińskiego, periodyku Wschód-Orient oraz Problemów Europy Wschodnie, mieściły się przy ulicy Nowy Świat 66 (5). Problematyce narodów Północnego Kaukazu był poświęcony miesięcznik Górali Kaukazu, którego redakcja znajdowała się przy ulice Morszyńskiej 39, Rakowieckiej 35, Włodarzewskiej 17 i Odyńca 35. I w końcu – Instytut Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego, który znajdował się przy Nowym Świecie 72 w pałacu Staszica (6).
Jak widać, w czasach międzywojennych, temat wschodni był częścią polityki Polski. Można wyobrazić sobie ilu obcokrajowców żyło wówczas w Warszawie. Niektórzy z nich przeżyli dramaty, inni – piękne chwile, każdy z nich pozostawił swój ślad w historii Polski.
Redaktorzy czasopisma Nowy Prometeusz uważają, że ich pomysł jest bardzo aktualny w czasach obecnych gdy z inicjatywy Polski i Szwecji powstał program Partnerstwa Wschodniego, w ramach którego kraje postradzieckiego regionu przybliżają się do społeczeństwa europejskiego. Wydaje się, że w celu przyspieszenia tego procesu, przedstawiciele elit i ośrodków naukowych tzw. „prometejskiego regionu”, powinni badać fakty historyczne aby poznać problemy sąsiednich państw i narodów. Nowy Prometeusz jest właśnie takim polem do dyskusji.
Należy też zwrócić uwagę, że wschodnimi tematami w Polsce zajmuje się wiele pism. Wśród nich warto wymienić czasopisma Obóz, Przegląd Wschodni, ProGeorgia, oraz Nowa Europa Wschodnia.
Prometeizm, jako ruch polityczny choć obecnie nie jest aktualny, według wielu naukowców i ekspertów „w oryginalnym znaczeniu jako ideologia i praktyka polityczna, może stanowić wzór rozwijania badań i popularyzowania wiedzy o Europie Wschodniej, Azji Środkowej i basenie Morza Czarnego w Polsce”(7). Według naukowca Kazimierza Wóycickiego, „(...) odczytywanie na nowo „idei prometejskiej” może być, w tym sensie, w najwyższym stopniu inspirujące i zrozumiałe jest, że „prometeizm”; znów budzi zainteresowanie”(8).
Obecnie redaktorzy Nowego Prometeusza ukończyły prace nad czwartym numerem i zaprezentowali go podczas konferencji „KAUKAZ PO 1991 R.” w ramach cyklu Międzynarodowych Sesji Kaukazologicznych im. św. Grzegorza Peradze. Spotkanie zostało zorganizowane przez Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.
1) Patrz: strona elektroniczna stowarzyszenia Dom Kaukaski w Polsce www.domkaukaski.org, oraz http://www.studium.uw.edu.pl/?content/110
2) „Przedwojenny prometeizm był produktem położenia geograficznego oraz historii Polski. Obejmował narody kaukaskie, narody Azji Środkowej, Ukraińców, Kazaków kubańskich i dońskich oraz Tatarów krymskich i nadwołżańskich (udel-uralskich)”, Od Redakcji, Nowy Prometeusz, nr sygnalny, str. 6, Warszawa 2010.
3) Nowy Prometeusz, nr sygnalny, str. 6, Warszawa 2010.
4) Powstał w 1925 r. jako państwowa placówka do badań naukowych i kulturalnych dotyczących problemów wschodnich narodów.
5) «„Biuletyn” oraz dwumiesięcznik „Wschód-Orient” były tytułami wydawanymi przez Instytut Wschodni, które redagował Włodzimierz Bączkowski. W 1939 r. został on także redaktorem miesięcznika „Problemy Europy Wschodniej”». J. Zieliński, Prometejskie siedziby w przedwojennej Warszawie, „Nowy Prometeusz”, nr 4, str. 341. Warszawa 2002.
6) Więcej na ten temat w artykule J. Zieleńskiego, Prometejskie siedziby w przedwojennej Warszawie, „Nowy Prometeusz”, nr 4, str. 341 -348.Warszawa 2002.
7) Patrz: strona stowarzyszenia Dom Kaukaski w Polsce www.domkaukaski.org
8) K. Wóycicki, Prometeizm - dziedzictwo polskiej szkoły politologicznej, „Nowy Prometeusz”, nr 1, str. 77, Warszawa 2011.
9) Nowy Prometeusz,nr sygnalny, str. 32.
Dr Hijran Aliyeva-Sztrauch
Dr Hijran Aliyeva-Sztrauch
