Tematy poruszane na łamach As-Salam obejmują treści dotyczące islamu jako religii, kultury i sposobu życia. Obok tekstów o charakterze teologicznym i filozoficznym, redakcja prezentuje zagadnienia dotyczące społeczeństwa obywatelskiego, wielokulturowości, współczesnych problemów społeczno-politycznych, ujętych przez pryzmat najświeższych ustaleń i koncepcji alternatywnych w stosunku do dominujących dyskursów. W stałych działach można znaleźć artykuły podejmujące kwestię funkcjonowania i roli islamu w poszczególnych krajach oraz poruszające zagadnienia z zakresu cywilizacji muzułmańskiej. Obok tego znajdziemy porcję publicystyki, recenzji, a także informacji związanych z islamem w Polsce.
As-Salam
Wpisuje się w nurt perspektywy dialogu kultur w przeciwieństwie do postawy określanej jako zderzenie cywilizacji, która kładzie nacisk na ich konfrontację. Wobec wielu przekłamań w mediach masowych czasopismo stanowi cenne źródło wiedzy dotyczącej islamu. Skierowane jest zarówno do społeczności muzułmańskiej w Polsce, jako inicjatywa edukacyjna oraz platforma integracji, ale również do szerokiej rzeszy osób otwartych na poznawanie innych kultur i zainteresowanych dorobkiem intelektualnym świata muzułmańskiego.
Strona: www.as-salam.pl
Wiara – rozum – islam
Mariusz Turowski
Wydaje się, że zagadnienie obecności oraz tożsamości wiedzy czy nauki w obrębie danej tradycji wierzeń bądź idei religijnych (którą w wymiarze fenomenologicznym na pewno jest również islam), zawsze sprowadza się do znanego motywu wzajemnych relacji między wiarą i rozumem. Wydaje się, że wyniki refleksji i dziejów dysput na ten temat, szczególnie w świecie zachodnim – który z kwestią tą zmaga się od kilkunastu wieków (w zasadzie – od samego swego początku) – też już zostały ustalone: w dziedzinie tej możliwa jest jedynie separacja, radykalny podział na dwie, odrębne od siebie domeny, z nadzieją na ich pokojowe współistnienie. Racjonalność kontra irracjonalizm, prawda dowiedziona kontra mniemanie, scientia – sapientia, darwinizm – kreacjonizm, nagroda Templetona – nagroda Nobla itd. I faktycznie, szczególnie okres formowania się myśli muzułmańskiej – jej złoty wiek – zdają się wyznaczone przez napięcie między, z jednej strony naukami religijnymi, skupionymi na rozumieniu Świętego Słowa i wyprowadzaniu jego konsekwencji dla życia społecznego (tafsir, gramatyka, filologia, erudycja, fikh), a z drugiej – teologią spekulacyjną, kalam, którą Abu Hanifa, założyciel jednej z głównych muzułmańskich szkół prawniczych, oskarżał o to, że może ona sprowadzać się do erystyki, sztuki disputatio, czyli prowadzenia sporów, z których nie wynika nic poza próbą nakłonienia przeciwnika do popełnienia błędu logicznego w swojej argumentacji.
Przykładem krytyki egzaltacji rozumu przez uczonych muzułmańskich była słynna kontrowersja bagdadzka (która miała miejsce w 938 roku) – debata publiczna między Abu Saidem al-Sirafim, gramatykiem, strażnikiem integralności języka wiary, a Abu Biszr Mattą, logikiem, rzecznikiem greckiej tradycji filozoficznej. Spór między tymi dwoma intelektualistami miał poważne konsekwencje – stał się możliwy dzięki funkcjonowaniu słynnego Domu Mądrości (Bayt Al-Hikma), jednego z najważniejszych w historii ludzkości centrów przekładu i integracji odmiennych tradycji naukowych (w tym przypadku – greckiej, syriackiej, arabskiej oraz chrześcijańskiej, muzułmańskiej i żydowskiej), ujawniając jednocześnie ewentualne słabości tego typu hybrydyzacji.
Al Sirafi stwierdził, że logika filozofów nie może rościć sobie praw do uniwersalizmu, powszechnej ważności, ponieważ jest swoistym produktem – partykularnych, konkretnych – greckich kategorii językowych. Jego zdaniem w przypadku Qur’anu, objawionego w języku arabskim, prawdziwą logikę wyznacza gramatyka tego języka. Świat wiary (uniwersalność religijna, transcendentalna) z założenia musi rozwijać się bez zakładania zgodności (czy nadziei na nią) z nauką (poszukującą uniwersalnych praw świat doczesnego). Czy konstatacja ta jest niepodważalna? Czy w islam faktycznie wpisana jest logika konfliktu między tym, co racjonalne a Objawieniem?! Z przekładem logiki greckiej na język Qur’anu faktycznie wiązał się, często podkreślany, element nieuprawnionego przekształcania języka objawienia pod wpływem obcych mu kategorii logicznych (takich jak spójnik jest, jeden z kluczowych elementów arystotelesowskiej teorii zdań [S jest P, czyli predykat P to cecha, atrybut, podmiotu S]). Ale przecież argumentację Al-Sirafiego można wykorzystać do sformułowania przeciwnego mu wniosku: w wyniku translacji spotkanie filozofii i islamu doprowadziło do hybrydyzacji języków, ale i do pojawienia się nowej jakości – język Qur’anu stał się językiem filozofów, nie tylko muzułmanów (Al-Kindi, Al-Farabi, Al-Ghazali, Ibn Sina i Ibn Ruszd), ale i żydów (Saadia Gaon, Majmonides) czy chrześcijan (rodzina Hunayn, kierująca pracami Bayt Al-Hikma, w pewnym okresie jego istnienia).
Muzułmanie nie powinni prowadzić batalii przeciwko rozumowi, jak ma to miejsce w przypadku niektórych nurtów mistycznych, które za największy dramat w dziejach islamu uznają powstanie Domu Mądrości w Bagdadzie, ani przeciwko przywiązaniu do integralności własnej tradycji, co stanowi cel projektu reformy myśli muzułmańskiej, za pośrednictwem narzędzi nowoczesnych nauk społecznych i humanistycznych (krytyka ideologii, nowy historycyzm, antyesencjalistyczna antropologia kulturowa, semiotyka, neoewolucjonizm itd.) realizowanej przez Mohammeda Arkouna. Powinni wykazać, że są umma – wspólnotą najlepszą, wspólnotą środka – również w tej dziedzinie, co oczywiście nie może oznaczać ani zgody na rozejm (publiczny rozum kontra prywatna wiara), ani na ekskluzywistyczne poczucie supremacji, ale musi raczej prowadzić do wzięcia sobie do serca tego, co znajdziemy w jednym z hadisów Proroka: słowo mądrości stanowi utraconą własność, posiadaną przez muzułmanów. Gdziekolwiek je odnajdą, mają do niego więcej praw niż ktokolwiek inny. To niezwykłe wyróżnienie, przywilej, ale i niezmiernie wielka odpowiedzialność – zwłaszcza dlatego, że słowo mądrości często znajduje się również poza światem powołanym przez objawiony Tekst…
(Tekst niniejszy jest pełną wersją tekstu otwierającego nr 2 As-Salam z 2009 roku, którego tematem przewodnim jest Status wiedzy i nauki w islamie.)
