Średniowieczna Bułgaria
Najdłuższą epoką w historii Bułgarii było średniowiecze. W wąskim znaczeniu tego słowa to okres od przyjęcia chrześcijaństwa w 864 r. aż do XVII w., natomiast w szerszym rozumieniu od osadnictwa plemion protobułgarskich na Półwyspie Bałkańskim w VI w. do początku XX w., gdy wojna rosyjsko- turecka w latach 1877-78 ostatecznie zatarła relikty spóźnionego średniowiecza na Bałkanach.
W VII w. Protobułgarzy osiedlili się na terenach zdobytych w wyniku wojen z Cesarstwem Bizantyjskim, gdzie wielowiekowa cywilizacja pozostawiła ślady prehistorycznej i starożytnej kultury materialnej. Dzięki temu mogli w naturalny sposób przejąć dorobek chrześcijaństwa panującego wówczas na znacznym obszarze Eurazji, co pociągało za sobą pozytywne jak i negatywne skutki geopolityczne. Chcąc podsumować najważniejsze czynniki, decydujące po dziś dzień o rozwoju państw bałkańskich, wśród których Bułgaria jest jednym z najstarszych, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na wpływ dwóch imperiów: Bizantyjskiego i Osmańskiego, jaki wywarły one na kształtowanie się państwowości, na religię i kulturę. Pierwsze z nich, Bizancjum istniejące od 330 do 1453 r. przetrwało jako cesarstwo najdłużej na świecie. Drugie zaś , Imperium Osmańskie od 1452 r. do końca XIX w. Jednak rola Cesarstwa Bizantyjskiego jako pomostu pomiędzy starożytnością i średniowieczem oraz mediatora między Wschodem i Zachodem była znacznie ważniejsza. Szczególne położenie geograficzne Bułgarii i Bizancjum u zbiegu ważnych szlaków handlowych przez długi czas stymulowało intensywne zmiany etniczne oraz polityczne. Zrodziło to także konieczność ochrony struktur państwowych i dorobku kulturalnego, jako pewnego rodzaju mechanizmu samoobrony.
Mimo negocjacji Księcia Borysa z Kurią Rzymską i poparcia papieża Formozusa (866-896), w IX w. Bułgaria przyjęła chrzest z Konstantynopola. Dzięki temu powstały tam pod wpływem Bizancjum pierwsze zabytki słowiańskiej kultury materialnej oraz piśmiennictwa. W ten sposób Bułgaria przejęła i upowszechniła w innych krajach słowiańskich bizantyjski model religijny, kulturalny oraz autokratyczny sposób sprawowania rządów. Był to fundament „ciągłości historycznej” ortodoksyjnych państw chrześcijańskich, w których kościół narodowy pobudzał świadomość bytu państwowego. Ten model oznaczał także szacunek do hipnotyzującego Bizancjum z jego wspaniałą kulturą sakralną oraz zgodę na przyjęcie 'prawdziwej wiary', co inspirowało do obrony tradycyjnych wartości poprzez konserwatyzm, pożądany zwłaszcza w chwilach próby. Trzeba jednak zwrócić uwagę na jedną z głównych cech kultury ortodoksyjnej , która w szczególny sposób wpłynęła na sztukę. Przy scentralizowanej, pionowej strukturze państwa, czynniki ideologiczne przeważały nad społecznymi. Spowodowało to rozwój języka normatywno-dogmatycznego w sztuce, wskutek czego została ona ograniczona ramami kanonu. Ostatecznie doprowadziło to do ukształtowania się pojęcia typowego intelektualisty Wschodu, postrzeganego przez innych jako człowieka niezmiernie uduchowionego i wykształconego, a także do powstania swoistego fenomenu kulturowego na tle zróżnicowanego języka sztuki w Europie obrządku łacińskiego.
Pozostające pod wpływem Bizancjum słowiańskie państwa Półwyspu Bałkańskiego: Bułgaria i Serbia, stworzyły własny model kultury chrześcijańskiej. Odrzucał on świeckie wzorce bizantyjskie, zwracając się bardziej ku stronie duchowej. Ideologia chrześcijaństwa wschodniego przeniknęła do kultur słowiańskich za pośrednictwem specjalnie do tego celu stworzonych alfabetów: głagolicy i cyrylicy. Powstały one w niespełna trzydzieści lat. Szybkie przyjęcie chrześcijaństwa i niski poziom wykształcenia części duchowieństwa prowadziły do rozwarstwienia kulturalnego. Narastały różnice między kulturą wykształconych na wzorcach bizantyjskich słowiańskich elit świeckich, a kulturą codziennej liturgii. Nurty oficjalny i nieoficjalny współistniały bezkonfliktowo przez stulecia , chociaż okres niezawisłości Bułgarii obejmuje mniej niż połowę jej 1300-letniej historii. Wpływy Bizancjum (1018-1185) a następnie obcej religii (1396-1878) doprowadziły do ukształtowania się specyficznego modelu przetrwania, opartego właśnie na współistnieniu dwóch nurtów: tradycyjnego i chrześcijańskiego. To charakterystyczne dla Bałkanów zjawisko trafnie określił rumuński badacz N. Jorga mianem Byzance après Byzance.
Niniejsza wystawa jest tylko fragmentem wielkiej układanki pod tytułem Średniowieczna Kultura Bułgarska - w szerokim rozumieniu, od VII do
Prof. Aksinia Dzurowa
dyrektor Ośrodka badań słowiańsko - bizantyjskich przy Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klimenta Ochrydzkiego
Al. Ujazdowskie 33/35
www.bikpolska.pl
